ARALIN 29 - PANAHON NG ENLIGHTENMENT

ARALIN 29 – PANAHON NG ENLIGHTENMENT

àPanahon ng rason o kaliwanagan

*Thomas Hoobes – Ang absolutong monarkiya ang pinakamahusay na uri ng pamahalaan

- ang alitan ay likas sa tao

- “Leviathan”

*John Locke – pinakamaimpluwensiyang ideya

- ang tao ay ipinanganak na hindi mabuti o masama. Ang karakter ay nahuhubog ng mga karanasan.

- “Two Treatises of Government”

- 3 likas na karapatan: sa buhay, sa kalayaan, sa ari-arian

- naging pundasyon ng makabagong demokrasiya

à ATHEIST (ATEISTA) – taong hindi kinikilala ang presensya ng Diyos

à DEIST – taong naniniwala na ang Diyos ang lumikha ng daigdig ngunit tinatanggihan ang mga ritwal ng simbahan

*VOLTAIRE (Francois-Marie Arouet) – pen name ang Voltaire

- malayang pagpapahayag

-“Tinututulan ko ang iyong sinabi ngunit ipagtatanggol ko hanggang kamatayan ang iyong karapatang sabihin ito”

*MONTESQUIEU (Baron de Montesquieu)- “On the Spirit of the Laws”

- paghihiwa-hiwalay sa kapangyarihan ng Gobyerno

- 3 sangay: Ehekutibo, Lehislatura, Hudikatura

*ROUSSEAU (Jean-Jacques Rousseau) – kalayaan sa pamumuno

-winasak ng sining at agham ang kabutihan ng tao

- “The Social Contract”

à ENLIGHTENED DESPOT – mga pinunong namumuno ng may katarungan at naibibigay ang reporma

à Royal Society of London – nagsasagawa ng mga lektura sa agham at iba pang paksa

à “ENCYCLOPEDIA” – koleksiyong ng iba’t ibang mga paksa, lalo na sa agham at teknolohiya

- *Denis Diderot – pangunahing patnugot

- mga contributor: Montesquieu at Voltaire

à Salon – pagtitipon ng mga manunulat, pilosopo at mga artista na isinasagawa ng mga mayayamang kababaihan

- Maria Therese Geoffrin – contributor

àEmilies de Chatelet - nagsalin ng mga French na gawa ni Newton

ARALIN 28 - Ang rebolusyong siyentipiko

ARALIN 28 – ANG REBOLUSYONG SIYENTIPIKO

*Ptolemy – GEOCENTRIC THEORY – ang mundo ay bilog at hindi gumagalaw (sentro ng solar system)

- tanggap ng simbahan

*Leonardo da Vinci – walang kasiguraduhan ang agham

*Francis Bacon –(Experimental Science)- eksperimento, pagmamasid, pagsusulat ng obserbasyon sa isang eksperimento

*Rene Descartes – pormulang matematikal sa pag-unawa ng kalikasan

- Analytical Geometry o Cartesian Geometry

*Nicolaus Copernicus – HELIOCENTRIC THEORY – ang mundo ay umiikot sa sarili nitong aksis habang umiikot sa araw; hindi tanggap

*Johannes Kepler – pormula ng ellipse 9orbit ng mga planeta)

- bumibilis habang lumalapit sa araw

*Galileo Galilei – unang teleskopyo

- pagbagsak ng iba’t ibang bagay sa parehong bilis

-prinsipyo ng pendulum

- “Dialogue of the Two Great Systems of the Worlds”

- pinarusahan ng simbahan ng “Inquisition”

*Tycho Brahe – paglikom ng tiyak na datos

àtaon 1000 – makabagong matematika

- Arabic numerals, decimal system, symbols (+,-,x,=)

*John Napier – Logaritmo à pinaikling paraan nf pagtantiya ng malalaking numero

- decimal point (.)

*Carl E. Loescher – unang air pump à pag-unlad ng steam engine

*Gabriel Farenheit – Farenheit Scale

*Anders Celcius – Celcius Scale

32° F = 0 ° C ----> nagyeyelong tubig

212° F = 100° C ------> kumukulong tubig

*Christian Hugens – unang relong pendulum

*Sir Isaac Newton – Law of Universal Gravitation

- “ Principles of Natural Philosophy”

à Alchemy – sinaunang Kemistri

à Alchemist – taong pinaghalo ang agaham mahika at Pilosopiya

- 4 elemento ng lahat ng bagay: Lupa, Hangin, Apoy, Tubig

*Robert Boyle – unang gumamit ng “sistematikong” kemistri

*Henry Cavendish – ang tubig ay hindi elemento (H₂O)

*Paraceisus – ano mang sakit ay may dahilan (kadalasan pagkalason) at may lunas

*Galen – Anatomy

*Andreas Vesalius – pinag-aralan ang mga bangkay; nailarawan ang mga bahagi ng katawan

*William Harvey – blood Circulation

- “An Anatomical Study of the Motion of the Heart and of the Blood in Animals”

àMicroscope

*Anton Van Leeuwenhoek – Bacteria (mikrobyo)

ARALIN 27- DAHILAN AT EPEKTO NG IMPERYALISMO AT KOLONYALISMO

ARALIN 27 – DAHILAN AT EPEKTO NG IMPERYALISMO AT KOLONYALISMO

KOLONISASYON – Pagtatag ng permanenteng panirahan (kolonya) sa mga dayuhang lupain

IMPERYALISMO – pagpapalawak ng kapangyarihan sa loob o labas ng isang bansa

-Mga DAHILAN ng KOLONISASYON:

1. Lumalaking populasyon

2. Pangangailangan sa mga produktong Silangan

3. Paglalakbay ni Marco Polo

*Marco Polo – sinulat: Lupain sa Silangan=punong-puno ng kayamanan

4. Mga Tuklas sa Paglalakbay

a. COMPASS – gabay sa Tamang Direksiyon

b. ASTROLABE – panukat ng anggulo ng bituin at araw

c. MERCATOR PROJECTION – mapa; longitude at latitude ng mga lugar

d. SEXTANT – panuukat ng taas ng araw at bituin

- maaring malamang angg layo ng isang lugar

v Paghahanap ng Bagong Daan

- Muslim at Negosyanteng Italian – kumukontrol sa kalakalang Europa-Asya

v Pagnanais na ikalalat ang Kristiyanismo

- “KALUWALHATIAN, KABANALAN, AT KAYAMANAN”

- Katanyagan---pananampalataya sa Diyos--- Ibayong yaman para sa bayan o angkan

- PORTUGAL – unang bansang pumalaot sa Kolonisasyon

*Prince Henry the Navigator – sumuporta

-CUETA – nagaping lungsod na Muslim

*Bartolomeu Diaz – Lumibot sa Dulo ng Africa

- napadpad sa isang pook dahil sa bagyo

- CAPE of STORMS à CAPE OF GOOD HOPE

- pahiwatig na may daan pasilangan

*Vasco da Gama – pinakamahalagang tagumpay: Narating ang kanlurang baybayin ng India

*Christopher Columbus – Kapitang Italian

- Humingi ng pondo sa Espanya

- ruta papuntang Silangan sa pamamagitan ng paglalakabay pakanluran

- Dominica, Antigua, Venezuela, Panama

- NEW WORLD – apat na paglalakbay

*Amerigo Vespucci – ipinangalan ang America

- NEW WORLD = bagong kontinente na hindi bahagi ng Asya

- ESPANYA vs. PORTUGAL

- KASUNDUANG TOREDESILLAS – hinati ang daigdig sa Dalawa

- 700 milyang imaginary line: SILANGAN: Portugal

KANLURAN: Espanya

*Pedro Cabral – (Portugal) T. Amerika - Brazil

*Vasco de Balboa – (Esp.) G. Amerika – Isthmus at Panama

*Francisco Pizarro – (Esp.) Inca sa Peru

*Juan Ponce de Leon – hinanap ang “Fountain of Youth” sa Bahamas

- naabot ang Florida

- FOUNTAIN of YOUTH – nagpapanumbalik ng Kabataan

- ESPANYA: T. Amerika at Timog Silangan ng N. America

*Hernando de Soto – Ilog Mississippi

*Francisco de Coronado – Grand Canyon at Buffalo J

*Ferdinand Magellan – Felipinas

-1 barko na lamang ang nakarating sa East Indiesà Indian Ocean

- 18 na tao ang natira mula sa 243

- EKSPEDISYON ni Magellan – Bilog ang mundo ü

- Pacific Ocean

*John Cabot o Giovanni Caboto (Britain) – Nova Scotia o Newfoundland

*Jacques Cartier (Frence) – Montreal

*Sir Francis Drake – hanapin ang lagusan papuntang Tsina

- biniktima ang mga barko ng Espanya à pamamayani ng Britain sa Karagatan

*Don Alfonso de Albuquerque – wasakin ang monopoly at kontrolin ang kalakalan ng rekado

- Portugal: dagat Indian

-ESPANYA: Aztec ng Mexico at Inco ng T. AMerika

: scarlet fever, influenza, tigdas, smallpox, chicken pox, etc.

-BRITAIN: permanent settlement sa Jamestown, Virginia

-British East India Company – buong India para sa Britain

*Samuel de Chaplain – settlement sa Amerika at Quebec

*Louis Joliet at Jacques Marguette – gumalugad sa Great Lakes

*Robert Dela Salle – Louisiana

-NETHERLANDS: Dutch East India Company

-MGA EPEKTO:

1. Nakilala ang iba’t ibang produkto

2. Lumawak ang kaalaman sa heograpiya

3. Lumawak ang kalakalan

4. Pang-aalipin

-----------

ARALIN 26 - Ang Simbahang Katoliko sa Paglakas

ARALIN 26 – Ang Simbahang Katoliko sa Paglakas

REPORMASYON – baguhin ang pagkakamali ng simbahan

-tumuligsa sa mgsa kaugalian ng Simbahan:

*John Huss

*John Wycliffe

- pagbebenta ng Indulhensiya

- INDULHENSIYA – pagtanggal ng temporal na parusa sa kasalanan

*Martin Luther – Mongheng Aleman

- nagpaskil ng dokumentong naglalaman ng kanyang protesta sa pintuan ng simbahan

- pinatawan ng EXCOMMUNICATION à paghiwalay sa simbahan

- BULL – kasulatang galing sa Papa

- mahalagang Anunsiyo

- DIET OF WORMS –asembleya ng mga estado ng emperador sa Worms, Germany

- tugon sa protesta ni Luther

- pinuno: CHARLES V

-EDICT OF WORMS – decree: Luther àheretic o erehe

-Erehe – tutol sa utos ng Simbahan

*Frederick III (The Wise) – kumanlong kay Luther

*Henry VIII – haring tudor; nais hiwalayan si Catherine ng Aragon at pakasalan si Anne Boleyn

*Thomas Cranmer – inatasan ni Henry VIII bilang Arsobispo ng Caterbury

- ACT OF SUPREMACY – paggawad sa pinuno ng bansa ng ppamumuno sa simbahang Britain o Simbahang Angelican

- “Book of Common Prayer” – koleksiyon ng mga dasal at Serbisyo ng Simbahang Angelican

- “Thirty-nine Articles of Religion”- nakapaloob sa Book of Common Prayers

- pagkuwestiyon sa pagdarasal sa Holy Trinity

*Edward VI – natatanging anak na lalake ni Henry VIII ; protestante

*MARY I – debotong katoliko

- pinasunog si Thomas Cranmer

- “Madugong Mary” (Bloody Mary)

-Church of England o Angelican – opisyal na relihiyon ng bansa

v KONTRA REPORMASYON

- COUNCIL OF TRENT – reporma sa simbahan

- INDEX (Index Librorum Prohibitorum) – Listahan ng mga aklat na bawal basahin ng mga Katoliko

- SOCIETY OF JESUS (JESUITS) – Pinasimulan ni *Ignatius Loyola

- pagpapanatili ng Katolisismo

*Francis Xavier – pinakatanyag na Jesuit

- Katolisismo sa Japan

-MGA EPEKTO NG REPORMASYON:

1. Pinaigting ang mga virtues

2. Lumawak ang Edukasyon

3. Lumakas ang mga Bansa

4. Nahati ang Europa

5. Protestantismo

ARALIN 25 -Ang Renaissance

Aralin 25 – Ang RENAISSANCE

Renaissance – French: “muling pagsilang”

- Panunumbalik ng klasikal na kultura

Italy – sinilangan ng renaissance (H. Italy)

- 4 na mayayamang Lungsod:

· Venice – “reyna ng Adriatiko”

- pinakamakapangyarihan

· Florence – kilala sa sining

- yumaman dahil sa Industriya at Bangko

· Milan

· Genoa

v Sumbibol ang makabagong Kapitalismo

- KAPITALISMO – sistemang pang-ekonomiya kung saan ang mga pribadong tao o kumpanya at hindi ang gobyerno ang nagmamay-ari ng mga negosyo

v Sumibol ang makabagong Ideyang political

- pagiging gobyernong REPUBLIKANO

- pag-aalsa ng mga despot

* NICCOLO MACHIAVELLI – mapanlinlang na politika

- “The Price” àmas mainam na katakutan kaysa mahalin

v Namulaklak ang Humanismo

- HUMANISMO – sistemang kaisipan o aksiyon na may malasakit sa interes ng tao.

- Mga unang Humanista

* PETRARCH (Francesco Petrarca)

- Founder ng Renaissance Humanism

- pinakamahalagang manunulat

- mali ang simbahan sa pagwawalang-bahala sa mundong ginagalwan ng tao.

*Giovanni Boccacio – “Decameron” à Koleksiyon ng 100 nakakatawang maikling kwento

v Ang Taong Renaissance ay maraming Talento

*Leonardo Da Vinci – pinakapopular; taong- ganap

- Mona Lisa, The Last Supper, The Madonna on the Rocks

*Giotto di Bondone – tagapagtatag ng Sining

- pigura ng tao na anyong kumikilos at buhay

*Raphael Sanzio – paksang panrelihiyon

- Larwan ni Mary, Larawan ni Madonna

- FLORENCE - sentro ng sining

- VENICE – Venetianàpagpipinta sa Canvas; matingkad na kulay

- Dalawang mahahalagang pintor (1500’s): *Givanni Bellini

*Titian

*ANGUISCIOLA (Safonisba Anguissola) – magaling na babaeng pintor

*Michaelangelo Buonarroti – “frescoes”

- tinulungan ni Lorenzo Medici

- frescoes sa Sistine Chapel

- Pieta, Moses, David

- Dalawang Mahalagang Tuklas:

1. Papel

2. Movable Type

- Hilagang Renaissance – relihiyon at Etika

*DESIDERUS ERASMUS – “In Praise of Folly”

*Thomas More – “Utopia”

- Flemish – pagpipinta gamit ang langis

*Jan Van Eyck – anyong natural; simbolong panrelihiyon

*Albrecht Durer – inukit na kahoy

*Pieter Bruegel – tungkol sa ordinaryong tao

- relihiyonàpaboritong paksa

*Rembrandt Van Rijin – kalikasan at tanawin

- Mga Manunulat:

*William Shakespeare – Lady Macbeth, Hamlet, Portia, Julius Caesar, at Falstaff

*Miguel de Cervantes – “Don Quixote” ànaglalaman ng ideya ng Renaissance

-Pamana ng Renaissance:

1. Pinayaman ang kultura ng Daigdig

2. Rebolusyong Intelektwal

3. Malawak na kaalaman tungkol sa Daigdig

4. Pagsulong at pagbuklod ng mga bansa

-----